Dijital Etik

İÇİNDEKİLER

ÖZET

Gelişen teknoloji ile birlikte internetin eriştiği kişi sayısı artmakla birlikte dijital etik gün yüzüne çıkmıştır. Dijital teknolojilerin her alanda giderek daha fazla öne çıkması ve kaçınılmaz rolünün daha iyi anlaşılması bir yandan gizlilik ve dijital etik konusundaki sorunları da gündeme getirmiştir. Dijital etik, dijital ortamda gerçekleşen insan davranışlarının tanımlanmasını ve
bu eylemlere bir ahlaki sınır çizilmesini ifade etmektedir. Dijital iletişim, insan için ciddi bir tehdit oluşturmakta hatta bazı çağdaş felsefecilerin ifadesiyle bu durum “yabancılaşma” ya yol açmaktadır.(Aynalı, Ö.,2024)

ABSTRACT

With the developing technology, the number of people accessing the Internet has increased and thus digital ethics has come to the surface. On the one hand, the increasing importance of digital technologies in all fields and a better understanding of their inevitable roles have brought privacy and digital ethics issues to the agenda. Digital ethics is the definition of human behavior that takes place in a digital environment and
it refers to the drawing of a moral boundary to these actions. Digital communication poses a serious threat to humans and even leads to “alienation” in the words of some contemporary philosophers.(Aynalı, Ö.,2024)

GİRİŞ

İnternetin hayatımıza girmesiyle birlikte yararlarının yanı sıra zararlarını da beraberinde getirdi. İnterneti, teknolojik imkanlara sahip her bireyin kullanabilmesi olanağı sağlandı.(Aynalı, Ö.,2024)

Dijital teknolojilerin her alanda giderek daha fazla öne çıkması ve kaçınılmaz rolünün daha iyi anlaşılması bir yandan gizlilik ve dijital etik konusundaki sorunları da gündeme getirmiştir.

Dünya üzerinde 4,5 milyardan fazla insan interneti kullanırken, sosyal medyayı kullananların sayıları 3,8 milyarı aştığı ve 5,19 milyardan fazla insanın akıllı telefon kullandığı biliniyor. (Özcan, N., 2021)

Dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 60’ı çevrim içidir. Rakamlar dijitalleşmenin ne boyutlarda olduğunu ve insanın dijital eylemlerinin ne derece arttığını, dolayısıyla dijital etiğin üzerinde önemle durulması gereken bir kavram olduğunu gözler önüne sermektedir.(Özcan, N., 2021)

Dijital etik

Dijital etik, dijital ortamda gerçekleşen insan davranışlarının tanımlanmasını ve
bu eylemlere bir ahlaki sınır çizilmesini ifade etmektedir.

Dijital dünyada insan davranışlarının özelliklerini belirlemek adına bir misyonu üstlenen dijital
etik kavramı, siber etik, internet etiği, bilişim etiği, robot etiği gibi farklı isimlerle tartışılmaktadır.(Özcan, N., 2021)

Siber etik kavramı ile internet etiği kavramının eş anlamlı olarak kullanıldığı görülmektedir. Buna göre siber etik kavramı, ahlaklı olanı ve ahlaksız olanı belirleyen, ifade haklarının ve mahremiyetin korunmasını içeren bir tümce şeklinde tanımlanmaktadır. Başka bir tanıma göre internet etiği, internet kullanımında başkalarının haklarına saygılı olmak için ne yapılıp ne yapılamayacağı ile ilgili olan ve internet ortamında
iletişimi gerçekleştirirken kabul edilebilir ve edilemez davranışları ortaya koyan kurallar bütünüdür. Bu tanımlardan anlaşıldığı üzere internet etiği, insanların yüz yüze iletişimde karşılıklı olarak gösterdikleri saygı ve anlayışın, dijital ortamda da gösterilmesini amaçlamaktadır. (Aynalı, Ö., 2024)

Dijital Etiğe Uygun Davranışlar

Kişisel Verilerin Gizliliği: Kişisel bilgilerinizin korunması için gereksiz bilgiler paylaşmamak.

Taciz Ve Zorbalık: Sosyal medyada ya da diğer çevrimiçi platformlarda başkalarını taciz etmek yerine, saygılı ve ahlaki kurallar çerçevesinde kullanarak olumsuz davranışlardan arındırmak.

Bilgi Paylaşımı: İnternet üzerinde doğru bilgilerin paylaşılmasına özen göstermek ve yanıltıcı içeriklerin yayılmasına engel olmak.

Telif Hakkı Ve Fikri Mülkiyet: Başkalarının içeriklerini izinsiz kullanmak, telif hakkı ve fikri mülkiyet haklarına saygı göstermek.

Dijital İz Bırakma: İnternet üzerindeki etkinliklerinizin izlerini takip etmek ve çevrimiçi davranışlarınızın etkilerini anlamak için çerezleri yönetmek. (Aynalı, Ö., 2024)

Dijitalleşme ile Ortaya Çıkan Etik Problemler

Teknik ilerleme ve dijitalleşmenin hızlı ve kontrol edilemeyen bir şekilde yayılıyor olması, problemlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Dijitalleşme, insanın başkasıyla olan bağını ve etkileşimini, karşısında bir kişi olmaksızın kurma imkânı sağlamaktadır. İnsan-insan ilişkisi değil de insanla
kelimeler veya imgeler üzerinden kurulan bu ilişkiler sahtedir. Ahlak ancak
başkası varsa söz konusu olabilir, başkası yoksa bir kişi olarak biz de var olamayız. Bizi kişi yapan başkalarıdır. Dijital iletişim, insan için ciddi bir tehdit oluşturmakta hatta bazı çağdaş felsefecilerin ifadesiyle bu durum “yabancılaşma” ya yol açmaktadır.

Herkesin herkesle karşılaştığı bu ortamlarda etik sorunların ortaya çıkmaması mümkün
değildir. Dijitalleşme ile değişen insan yaşamında ortaya çıkan etik problemler konusunda
öncelikle etik açıdan atılması gereken adımlar belirtilmiştir. Bunların yanında insan
tasavvurumuzun ne olduğu üzerinde de konuşulması gerekmektedir. Bu temelden
hareketle, doğru eylem, iyi insan ve erdemli bir hayat üzerine yeni taslaklar geliştirilmesi
mümkün olabilecektir.

Dijitalleşme; göçebe, tarım, sanayi toplumu gibi süreçleri yaşamış insanlığın geldiği
yeni bir aşamadır. Dijitalleşmenin etikten bağımsız olarak ilerlemesi
insan, insanlık ve ahlak krizini meydana getirmektedir.
Dijitalleşme sürecinin insan yaşamında kolaylaştırıcı olumlu etkileri
yanında, ahlak problemlerini derinleştirdiği yönünde de bir kanaat oluşturdu. (Aynalı, Ö., 2024)

Etiğin Amacı

Etiğin amacı, davranışlara kılavuzluk edecek olan ilke ve kuralları oluşturmak, geliştirmek ve bunların uygulanmasını savunmak olarak belirtilmektedir. Bu nokta etiğin ahlakla olan en belirgin farkıdır. Bu anlamda etik
eylemleri oluşturan ilke, kurallar, ve değerlerle ilgilidir. Bu bakımdan etik
kuramın iki yaklaşımı ortaya çıkmaktadır: eylem etiği ve erdem etiği (Des
jardins, 2006, s.269-270).

Etik değerler, önceden metafizik kavramlarla nitelendirilirken, günümüzde insanlığın daha iyi yaşamasını amaçlayan bir anlayışla ele alınmaktadır.
Bilişim ve iletişim teknolojisindeki hızlı gelişmeler gelecek kuşaklar ve evren
kavramları da irdelenmektedir. Etik genel anlamda bilimin ve hukukun yolunu
açan bir anlayış çerçevesinde, her konuyla ilgili ortaya konan normları yapısal
olarak değerlendirir, düşünceler oluşturur ve çözüm önerileri getirir. Bu
yönüyle bir tartışma ortamı hazırlayarak yeni sorunsalları irdeleme olanağı
verir (Çobanoğlu, 2007, s.10).

Pieper’e göre etik, topluluk içerisinde yaşayan, bilinçli ve sorumluluklarını bilen tüm bireyleri ilgilendirmektedir. Bir topluluk için norm, baskı ya
da sınırlama anlamına gelmemekte, daha çok özgürlüklerden herkesin daha
çok yararlanabilmesi amacıyla yaşamın düzenlenmesi ve yapılanması ile
ortaya çıkan bir yaşam şekli anlamına gelmektedir.

Kuralsız bir yaşam insan açısından söz konusu değildir. Kişiye ahlaki eylemin anlamının yöntemsel ve
sistematik olarak aktarılması etik kuram ile mümkündür. Etik ahlaki eylemin
karşılığı değildir ancak bu eylemlerin bilgiye dayalı içeriklerini bildirmektedir.
Etik eleştirel bakış açısıyla karmaşık nitelik taşıyan ahlaki eylem alanını
kavramsal olarak insanın kavrayabilmesine ortam hazırlamaktadır (Kılavuz,
2003, s.17-18).

Etiğin amacı, bireye toplum içerisinde diğerleriyle birlikte yaşarken iyi
temellendirilmiş ahlaki kararları kendi başına verebilecek durumda olmayı ve
kendi başına var olabilmeyi öğretmektir (Kılavuz, 2003, s.18).
Etik kuram; hem bireysel ahlaki görüşlerden hem de toplumsal ve kamusal politikalardan kaynaklanan sorulara sistematik yanıtlar bulma girişiminin adıdır. Bu çerçevede bireysel sorular arasında “ben ne yapmalıyım, nasıl bir kişi olmalıyım, nelere değer vermeliyim” gibi sorular varken, toplumsal ve
kamusal sorulara verilebilecek bazı örnekler şöyle özetlenebilir (Des jardins, 2006, s.61):
– En iyi toplum hangisidir?
– Hangi politikalar izlenmelidir?
– Bireylerin gönencini hangi düzenleme ve uygulamalar koruyup
geliştirebilir?
– Bireylerin kendi aralarında anlaşmadıkları durumlarda ne yapılmalıdır?
– Çevre kirliliğini önlemek veya gidermek nasıl olabilir?
– Çevre sorunlarının nedenleri ve çözümleri üzerinde nasıl tartışmalıyız?
– Çevre sorunları bağlamında uzlaşma nasıl sağlanabilir?

Etik açıdan bir eylem kötü niyetle yapılmamış olsa da bu eylemin doğru
olarak nitelendirilebilmesi için doğru bilgiye dayanması sağlanmalıdır. Bu bilgi
doğru tutum ve davranışlara yönlendiren ve kılavuzluk eden, bilimsel olarak
doğrulanmış güncel bilgidir. Bunlar diğer bilim dallarında elde edilen teknik
bilgiler ile alt disiplinlerden ve disiplinler arası çalışmalardan derlenen
bilgilerdir (Arapkirlioğlu, 2003, s.54). Bu bilgiler etiğin ahlak bağlamında
yapacağı çalışmalarda önem taşımaktadır.

Öte yandan etik kararlar verirken bilgilenmenin yeterli olmayacağı, iyi ve
doğruyu yakalamak amacıyla çaba harcamanın gerekli olduğu vurgulanmalıdır. Özellikle sorumluluk, haklar, ödevler, erdemlilik, ahlakilik gibi
sorumluluk da etik düşünce dünyasının temel kavramları arasında yer
almaktadır (Arapkirlioğlu, 2003, s.55).

İnsanın amacı, yaşamda karşılaşılan ve yadırganan, istenmeyen, acısı
çekilen sorunların değişimine ve çözümüne yardımcı olmak ise, bunu
yapmanın yolu, olan bitenleri açıklamak ve çözümü gösterip aydınlatmaktan
geçmektedir. Etik bilgiler sayesinde bilinçlendirme yapılabilmesi bir umut
kapısını açmakta; etik sorunlar alanında bir Aydınlanma çağının gelebileceği
umudunun kapısını açmaktadır (Kuçuradi, 2006, s.77).

Dijitalleşme Sürecinde Ahlak Felsefesinin Konumu

Etik kavramı felsefe alanının modası hiç geçmeyen tartışma konusu olagelmiştir. İçinde bulunduğumuz çağda bu tartışmalar dijital dünya üzerinde yoğunlaşmıştır. Felsefe alanının en önemli konularından biri olan etiğin fonksiyonu yeni bir ahlak anlayışı geliştirmek ve normlar ortaya koymak veya
bu normlara uyulmasını gözetmek değildir. Ahlak, insanın değer ve tutumlarını içerirken, etik, insanların bireysel ve toplumsal anlamda kurdukları ilişkilerin temelinde var olan değerleri, kuralları, doğru-yanlış, iyi-kötü gibi kavramları ahlaksal açıdan araştıran felsefe disiplinidir.

Dijitalleşme çağı, teknolojinin hızla geliştiği ve hayatımızın her alanını etkileyen bir dönemdir. Ahlak felsefesi, bu süreçte önemli bir konuma sahiptir çünkü teknolojinin etik kullanımı ve etkileri üzerine derinlemesine düşünmeyi gerektirir.

Dijital çağın ruhunu yansıtan ya da bu çağa uygun olmayan bir ahlak anlayışından
bahsetmek güçtür. Eğer bahse konu bu yapıya ahlak denilebilirse, bu durumda “haz
ahlakı”, “daha fazlasını iste ahlakı” ve “sahip olma ahlakı” gibi ahlaklardan bahsedilmesi
gerekmektedir.

Ahlak felsefesi dijitalleşme sürecinde teknolojinin insanlar ve toplumlar üzerindeki etkilerini değerlendirir ve bu etkilerin adil, güvenilir ve insan merkezli olmasını sağlamaya çalışır. (Aynalı, Ö., 2024)

Sonuç

Teknolojiyi kullanmak ve erişmenin bu kadar kolay olduğu bu zamanda, karşımıza çıkan sorunlar dijital etiğin gündeme gelmesini sağladı. Etik İle Ahlakın birbirine sıkça karıştırıldığını göz önünde bulundurarak açıkladım. Benim ortaya çıkardığım sonuç, dijitalleşme ve teknoloji, ahlaki değerlerin yapısını aşındırmakta ve ahlaki kayıtsızlığa kapı aralamaktadır.

Ahlâk ve etik aynı alanda bulunan ancak farklı anlamlar taşıyan kavramlardır. Aynılıkları ve farklılıkları olan, çoğu zaman karıştırılan ya da aynı anlamlarda sıklıkla kullanılan ama farklılıklarının önemsenmesi ve vurgulanması gereken kavramlar olarak ele alınmalıdır. Etik olmadan ahlakilikle ilgili değerlendirme yapmak temelsiz bir bina inşa etmek ya da köksüz bir ağaç dikmek anlamına geleceği gibi, ahlâk olmadığında yapılan etik tartışmalarında meyvesiz bir ağaçtan veya toprağın altına doğru yapılmış olduğundan insanların yaşamalarına elverişli olmayan bir binadan farkı kalmayacaktır.

Toplumun bu kurallar çerçevesini daha net görmeli ve öğrenmeli ki internet ortamı daha güvenli ve saygılı bir mecra halini alsın.(Aynalı, Ö.,2024)

Kaynak

dergipark 2008395 Makale (Özcan, N., 2021)
etikveahlak-benzerliklerfarkliliklar Makale (Mahmutoğlu, A., 2007)
Bailey, D. (2008). Cybercitizenship and cyper cafety: Cyber ethics. Rosen Central. https://archive.org/
details/cyberethics0000bail/page/46/mode/2up?q=digital+ethics
Des Jardins, Joseph R. (2006). Çevre Etiği, Çevre Felsefesine Giriş
Kuçuradi, İoanna (2006). Etik, Türkiye Felsefe Kurumu, Türk Felsefesi Ya da Simurg Dizisi, Yayın No: 5, Ankara.
Kılavuz, Raci (2002). Kamu Yönetiminde Etik ve Bir Sorun Alanı Olarak
Yozlaşma, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sivas.
Kılavuz, Raci (2003). Kamu Yönetiminde Etik ve Bir Sorun Alanı OlarakYozlaşma, Seçkin Yayınları, Ankara.
Çobanoğlu, Nesrin (2007). Tıp Etiği, İlke Yayınevi, Ankara
Arapkirlioğlu, Kumru (2003). Sınıraşan Suların Kullanımında Ulusal Çıkarlarve Çevre Etiği, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.

Öykü Aynalı 210611056

Dört Nokta Haberler

Uşak Üniversitesi Uygulamalı Ders Projesidir!